ms.12 ila 428 yılları arasında Ermenistan adı verilen coğrafyayı idare eden Pers kökenli hanedan.

Hıristiyan Azizi Grigor'un kurduğu Gregoryen Mezhebi, Apostolik Kilisesi adını alan, Ermeni dini haline geldi.

Ermeni Kilisesi, tarih içinde hem Vatikan ve hem de Bizans Ortodoks Kilisesi ile sürtüşmüş, hiçbir zaman bu merkezlere bağlanmamıştır.

Ermeni bir ırk değildir. Bugün Ermenistan olarak anılan yerde yaşayanlara verilen isimdir.
Ermeni halkı, 20.nci yy'a kadar tarihte hiç bir dönemde bağımsız etkin bir devlet kuramadı. Sürekli olarak bulundukları coğrafyada etkisiz krallıklar içinde, güçlü ve hakim olan devletlere sığındılar.

Osmanlı Devleti döneminde de günün şartlarına göre, kah Ruslarla, kah İranla, kah Türklerle iyi geçindiler. Osmanlının yükseliş döneminde ve duraklama döneminin ilk yıllarında Türklere olan yakınlıkları değişmediği için bu dönemlerde Millet-i Sadıka olarak anıldılar.

Bizans İmparatorluğu, Anadoludaki ermenileri Klikya Bölgesine yerleşime mecbur tutarak tehcir etti.

Çağrı Bey'in Doğu Anadolu'ya askerî seferler düzenlemesiyle Türk-Ermeni ilişkileri başladı.

Van'daki Ermeni Prensi Senekerim, topraklarını Bizans İmparatoru Basileios'e kaybederek, 14.000 kişilik bir Ermeni kitlesiyle Sivas havalisine yerleşti.

Bizans, Ermeni ve Gürcü ittifakını mağlup eden Selçuklular, Doğu Anadolu'ya (Erzen, Karaz, Hasankale, Erzurum ve havalisine) girmiş oldu.

KARS'IN FETHİ: Bizansa bağlı, Hıristiyanların önemli yerlerinden biri olan surlarıyla meşhur Ani Kalesi ile Kars ve çevresi Sultan Alparslan tarafından 16 Ağustos 1064'de fethedildi. Böylece Ermeni-Gürcü ittifakı kırıldı. Bu fetihler İslam dünyasında büyük sevinç kaynağı oldu ve halife Kaim bi-Emrillah, Alparslan'a, "fetihler babası", yani çok fetheden anlamına gelen "Ebü'l-Feth" lakabını verdi. Bu gün "ANADOLU FETİH GÜNÜ" olarak kabul edilmekte ve kutlanmaktadır.

Malazgirt Savaşı esnasında Bizans ordusundaki Ermeniler savaş alanını terk ederek Bizans'a ihanet etiler.

Kilikya Ermeni Krallığı, Çukurova Bölgesinde (Klikya) 1080-1198 arası baronluk ve 1198-1375 arası krallık olarak etkin oldu. Bölgedeki I.Ruben adındaki bir ermeni baronu tarafından, Bizans İmparatorluğundan aldığı toprak üzerine kurulmuştu ve zamanla daha geniş bir alana yayıldı. I.Levon söz konusu devletin ilk kralı olmuştur. Devletin başkenti Tarsus ve Kozan civarında ki Sis kenti olmuştur. Memluklar 1375 senesinde Sis'i ele geçirince devlet son buldu ve bundan sonra bölgede Memluklere bağlı Ramazanoğlu Beyliği kuruldu. Baronluğun asıl faaliyeti İra şiası adına, Türklerin ve Memluklerin askeri ve ticari faaliyetlerini engellemek olmuştur.

Ermeniler Haçlılarla işbirliği yapıp, Selçuklular adına yönettikleri Urfa'yı haçlılara teslim etmek suretiyle ilk haçlı prensliğinin kurulmasına yol açtılar.

Bizans ordusu bütün Kilikya'yı ele geçirdi, Ermeni Prensi Levon ile ailesi İstanbul'a götürüldü.

Bursa'daki Ermeniler'in dini lideri (Episkoposu) olan Hovakim, İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet'in fermanıyla, beraberindeki cemaatiyle birlikte 1461 yılında İstanbul'a getirtildi.

Aynı yıl mevcut Rum Patrikliği'nin yanına bir de Ermeni Patrikliği kuruldu ve Hovakim de ilk Ermeni Patriği olarak atandı.

Hovakim 1461'de başlayarak 1478 yılına kadar İstanbul Ermeni Patriği olarak görev yaptı.

1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça "Modern İran Tarihi"nin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biridir.

Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, tarihte ilk kez Şiî Onikiciliğini resmî mezhep olarak kabul etmiştir.

Safevi Devleti'nin kuruluşuna destek veren Türkmen boyları şunlardır; Şamlı, Afşar, Kaçar, Çağırganlı, Karamustafaoğlu, Tekeli, Beğdili, Humuslu, Ustaclu, Dulkadirlu, Varsaklar.

İsmail Safevi, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın torunu olan Akkoyunlu Emiri Elvend Mirza'yı Şarur (Nahçıvan) yakınlarında yendikden sonra 1501 yılının Temmuz ayında Tebriz'de kendisini Şah ilan etti. I.Tahmasb, bütün Azerbaycan'ı imparatorluğa dahil edince Azerbaycan Türkleri Safevî ordusunun esas nüvesini teşkil etmiştir.

Bundan sonra İran'ının tamamını ele geçirerek, Mayıs 1502'de resmen Safevî Şahı olan I.İsmail sonraki 250 yılda Orta Doğu'ya büyük etki yapacak bir Şiî devletinin temelini atmıştır.

On ikinci "Sefer-i Hümayun", Nahcıvan seferi düzenlendi ve Kanunî Sultan Süleyman, Erivan'a girdi.

Tokatlı Abkar tarafından ilk Ermeni matbaası İstanbul'da açıldı.

9 yıl sürecek Osmanlı-İran Savaşı başladı. 21 Ekim 1603'te Tebriz Savaşından sonra, 15 Kasım 1603'te Erivan şehir düştü. Osmanlı Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı toprakları geri verdi.

21 Ekim 1603'te Tebriz Savaşından sonra, 15 Kasım 1603'te Erivan şehir düştü.

8 Haziran 1604 tarihinde Erivan Kalesi, Safevilere teslim edildi.

Cağaloğlu Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, doğuda Urmiye Gölü (Tebriz Gölü) civarında İran ordusuna yenildi.

30 Ekim'de Kilis, 9 Kasım'da Halep şehirleri kuşatıldı. 13 Kasım'da Halep Kalesi Teslim alındı.

Abaza Mehmet Paşa, Rumlarla Ermeniler arasında çıkan bir anlaşmazlıkta Ermenilerden rüşvet aldığı iddiasıyla idam edildi.

Samatya'da hizmet vermekte olan Ermeni patriklik makamı, Kumkapı'ya taşındı ve Surp Asvadzadzin adını aldı.

1668 yılında, Katolik papazları Tercan, Hasankale, Gümüşhane, Kars, İspir, Bayburt ve Trabzon'da yerleşerek çalışmaya başladılar. Bunun sonucunda 1701'den itibaren Ermenilerin bir kısmı Katolik mezhebine girmeye başladı.

Patrik Avedik, Katoliklik hakkında sert tedbirler aldığı için, Fransa elçisi ve misyonerlerin tertipleriyle önce Patriklikten azledildi, sonra da Sakız adasına sürgüne giderken yolda kaçırılıp Fransa'ya götürüldü ve burada hapsedildi.

Papaz Komidas, Katoliklik propagandası yaptığı için Gregoryenler tarafından idam edildi.

Papas Sivaslı Mikhitar Venedik'te St. Lazare'da bir Ermeni kuruluşu meydana getirdi.

Patrikliğin kışkırtmalarıyla bazı Ermeniler idam edildi; Patrikliğe, başka mezheplere meyleden kişileri araştırmak, ihbar etmek ve cezalandırılmasını istemek yetkileri verildi.

İstanbul'daki Langa Limanı doldurularak meydana getirilen arsalar Ermenilere satıldı, Yenikapı Mahallesi kuruldu.

Katolikleri sıkı takibe alan Patrik Zaharya, Avusturya elçisinin girişimiyle görevden alındı, yerine Evanes getirildi.

İlk resmi Ermeni mektebi Kumkapı'da açıldı.

İstanbul'da ilk Ermeni gazetesi Tidak Püzantyan yayına başladı.

Kazaz Artin (Harutyun Amira Bezciyan), Padişah nezdindeki nüfuzunu kullanarak bazı Katolik Ermenilerin sürgüne gönderilmesini sağladı.

Patrik Karabet, Anadolu'daki Ermeni cemiyetlerine gönderdiği talimatla, Ermeni okullarının sayısını çoğaltılmasını emretti.

Fransa elçisi, İstanbul'dan sürülen Katolik Ermenilerin affını istedi.

II.Mahmud Katolik Ermeni cemaatini ve kilisesini tanıdı.

Üsküdar'da "Cemaran" adlı Ermeni yatılı yüksek okulu kuruldu.

Matteos Çuhacıyan Ermeni patrikliğine getirildi. Yeni patriğe danışmanlık etmek ve cemaatin mali idaresini yürütmek üzere 16 üyesi amira(ermeni asiller), 14 üyesi esnaf olan karma bir meclis kuruldu.

Protestan Ermeni cemaati resmen tanındı ve ilk kiliseleri yapıldı.

Doksanüç Harbinin sonu

İstanbul Ermeni Patriği Nerses, İngiltere Dışişleri Bakanı Salisbury'ye gönderdiği muhtırada, Türklerle beraber yaşayamayacaklarını bildirdi.

Ayastefanos Antlaşması'nın 16. maddesi fazla değişikliğe uğramadan Berlin Antlaşması'nın 61. maddesi olarak kabul edildi.
Berlin Antlaşması, Sırbistan, Karadağ, Romanya'nın bağımsızlıklarını, Bulgaristan'ın özerkliğini kazanması

Hınçak Komitesi
Rus Ermenileri tarafından kurulan Ermeni tedhiş örgütü. Rus ve İngiliz yardımlarıyla mülteci Ermeniler tarafından 1887'de Cenevre'de kuruldu. Temel ideolojisi Marksizm olan komite, 1890'da Hınçakyan İhtilal Partisi adını aldı. Önceleri merkeziİstanbul kabul edildiyse de, sonradan Londra'ya taşındı.

Hınçak, Ermenice Çan anlamına gelir.

Teşkilatın kurucusu Kafkasyalı Nazarbeg ve karısı Maro idi. Osmanlı Devleti topraklarında gizlice teşkilatlanan Ermeniler, Rus konsolosluklarından büyük destek gördüler. Teşkilatın gayesi; Osmanlıların altı vilayetinde isyanlar çıkararak Berlin Antlaşmasının 61. maddesini uygulamaya koydurmak için yabancı devletlerin müdahalesini sağlamaktı.

Neticede Doğu Anadolu, İran, Âzerbaycan ve Kafkasları içine alan bir Ermenistan devleti kurmak istiyorlardı. Anadolu'nun her tarafında komiteler kurup teşkilatlandılar. Ermeni zenginlerden zorla para topluyorlar, isyanlar çıkarıyorlardı.
1890'da Erzurum isyanını,
1892-1893'te Merzifon-Yozgat-Kayseri olaylarını,
1895'te Birinci Sason olayları, İstanbul'da birinci Ermeni patırtısını ve Zeytun isyanını tertiplediler.
1894'te Matyos İzmirliyan'ı patrik seçtirip, kilise ve komite başkanlığını tek şahısta topladılar.

Çeşitli eğilim ve görüşte olan Ermenileri bünyesinde barındıran komite, 1896'da Londra'da toplanan kongrede çıkan tartışmalar sonunda parçalandı.

Aspiar Arpiaryen liderliğinde Reforme Hınçak Partisi kuruldu. Öbür grup Nazarbeg'in peşinde tedhişlerine devam etti. İki grubun mensupları, idarecilerinin hesabına kavga edip, kıyasıya kan döktüler. Kahire, Londra, Petersburg, Sofya ve Tahran sokakları, iki tarafın cesetleri ile doldu. Ermeniler bu teşkilatlardan yüz çevirip, Taşnak komitesini desteklemeye başladılar.

1 Mart 1905 Yedi Rus-Ermeni öğrencisi tarafından Cenevre'de Hınçak Partisi kuruldu.

İttihat ve Terakki mensupları, Abdülhamid Hana karşı Hınçak komitesi ile de işbirliği yaptılar. İkinci Meşrutiyet'ten sonra Hınçak Komitesi, Sosyal Demokrat Hınçak Partisi adıyla resmiyet kazandı (1910), Seçimlere katılıp Meclis-i Mebusan'a dahi girme imkanı buldular. Ama canciğer dost oldukları İttihatçı paşaları da öldürmekten çekinmediler.

Taşnak Komitesi
Kafkasya kökenli Ermeni aydınları ve ihtilâlcilerince İsviçre'de 1889'da kurulan ve bağımsız Ermenistan kurmayı amaçlayan siyasî örgüt.
Asıl adı "Taşnaktsutyun"dur. Taşnak Komitesi, Taşnak Partisi adlarıyla da bilinir.

Politikası, esas olarak bireysel ve toplu eylemlerle büyük devletlerin ve özellikle Rusya'nın dikkatini Ermeni sorununa çekerek Osmanlı İmparatorluğu'nun doğu vilâyetlerinde yaşayan Ermenileri de kapsayan bir bağımsız devlet kurmaktı.

Bu amaçla yörede çeşitli baskın ve isyanlar düzenlediler. Eylemleri, büyük devletlerin de baskısıyla Osmanlı Devleti'nin Ermenilerle ilgili belirli düzenlemeleri kabul etmesine yol açtı. I. Dünya Savaşı sonrasında hemen hemen bugünkü Ermenistan topraklarında kısa süreli bağımsız bir Ermenistan Devleti de kuran Taşnaklar, buranın Sovyetleştirilmesiyle hayallerini gerçekleştiremediler ve çeşitli Batı ülkelerinde Türkiye aleyhtarı hareketleri destekleyen bir cemiyet olarak varlıklarını sürdürdüler.

4 Mart 1905, "Ermeni İhtilâl Federasyonu" adı da verilen Taşnaksutyun cemiyeti kuruldu.

Bulgar, Makedonya ve Anadolu'da Ermeni ihtilal çeteleri faaliyetlerini iyiden iyiye arttırmaya başladılar.

Ermeniler Erzurum'da olaylar çıkardılar.

Kumkapı Gösterisi, 27 Temmuz 1890 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'un Kumkapı semtinde, Ermenilerin gerçekleştirdiği siyasi eylemdir.

19. yüzyılın son demleri yaşanırken, devrimci Ermeni grupları Ermeni cemaatine yeni hak ve özgürlükler verilmesi için baskıda bulunuyor, Avrupa'nın Ermeni sorununa daha fazla eğilmesi için çalışmalar yapıyordu. Özellikle Hınçak Partisi, toplu gösteriler düzenleme taktiği ile bu süreci hızlandırmayı amaçlıyordu. Haziran 1890'da Erzurum'da çıkan Ermeni ayaklanmasının ardında da Hınçak partizanlarılarının olduğundan kuşkulanılıyordu.

Gösteri nedeniyle güvenlik güçleriyle göstericiler arasında çıkan çatışmada çok sayıda gösterici ve zabit yaşamını yitirmiş; pek çoğu da yaralanmıştır.

Ermeniler Sasun (Batman)'da isyan çıkardılar.

Ermeniler, Kayseri, Yozgat ve Merzifon'da isyan çıkardılar.

Ermeniler, Yozgat'ta hapishaneye saldırarak kargaşa çıkarttılar.

Ermeni komitacılar, kendilerini desteklemeyen Patrik Horen Aşıkyan'a suikast düzenlediler.

Ermeniler Sasun (Batman)'da isyan çıkardılar.

İstanbul'da Ermeni olayları çıktı. Kumkapı'da patrikhane önünde toplanan üç dört bin kadar Ermeni, Babıali'ye doğru yürüyüşe geçti. Ermenileri Osmanlılara karşı kışkırtan ve kullanan yabancı devletlerin Ermeniler lehinde müdahalelerde bulundular.

Ermeni çetelerine mensup teröristler İstanbul'da Osmanlı Bankasını ele geçirdiler ve yetkili makamların Ermenilere bölgesel özerklik vermemesi hâlinde 100 rehineyle birlikte bankayı havaya uçurma tehdidinde bulundular. Fransız müdahalesi ile olay sonlandırıldı.

Zeytun(Maraş)'da Ermeni isyanı başladı.

24 Aralık 1895'de Askerî birlikler Zeytun'u yakın mesafeden kuşattılar.
23 Mart 1896'da Zeytun isyanına katılan dört Ermeni, Mersin'deki Fransız konsolosunun teminatı altında gemiye bindirilerek Marsilya'ya gönderildi.

Van Ermeni isyanı başladı.

Ermeniler İstanbul'da Osmanlı Bankası'na saldırı düzenlediler.

Bâbâlî 6 vilayet için ıslâhât kararnamesi yayınladı.

Ermeniler Bâbıâli'ye bombalı saldırı düzenlediler.

İkinci Sason İsyanı veya 1904 Sason İsyanı, Ermeni komiteciler'in Osmanlı İmparatorluğu'na karşı 1904 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Sason (Batman)'da gerçekleştirdikleri bir ayaklanmadır.

Ermeniler, Sasun bölgesinde karışıklık çıkardı.

Osmanlı Padişahı ve Halifesi II. Abdülhamit'e Ermeni komitacıların içinde olduğu bombalı suikast girişiminde bulunuldu. Abdulhamit olaydan kurtuldu.

Ermeni teröristlerin tertiplediği suikastın arkasında büyük ihtimalle, tüm ihtilal komitelerinin göbekten bağlı olduğu İtalya vardı. Suikast planları yıllar sonra İtalyan arşivlerinden çıkacaktı.

Paris'te 2. Jön Türk Kongresi yapıldı. Kongreye; Ahmed Rıza'nın İttihat ve Terakkisi, Prens Sebahattin'in Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i merkeziyeti cemiyetleri yanında, Ermeni Taşnaksütyun Komitesi'de katılmıştır. Osmanlı Devleti aleyhine en ağır ithamlar yapıldıktan sonra, grubun şu stratejilerin izlemesine karar verilmiştir. İran Mebusan Meclisine dostluk telgrafı çekilmesine, Makedonya'daki Rum, Bulgar vs. çetelerinin devlete karşı olan isyanlarının desteklenmesine, diğer gizli cemiyetlerin birleştirilerek ihtilalci yayınlar yapılması oy birliğiyle kararlaştırılmıştır.

3. Meclis-i Mebusan; 2. Meşrutiyet döneminde Meclis-i Mebusan ilk kez toplandı.
147 Türk, 60 Arap, 27 Arnavut, 26 Rum, 14 Ermeni, 10 Slav ve 4 Yahudi mebusla meclis açıldı.
Partilere göre dağılım; 160 İttihatçı, 20 Ahrarcı, 4 Taşnak, 1 Hınçak, 2 Bulgar devrimci, 1 Bulgar Sosyal Demokrat ve 70 bağımsız mebus şeklindedir.

Adana'da, Ermeniler ayaklanma çıkardılar.

Meclis'e aldırılan karar, oluşturulan iki heyetten ikincisi tarafından, 27 Nisan 1909 tarihinde, II.Abdülhamit'e tebliğ edildi. Heyet;
• Meclis-i Ayan üyelerinden eski Bahriye Nazırı Arif Hikmet Paşa,
• Ermeni Aram Efendi,
• Draç Mebusu Arnavut Esad Toptani Paşa ve
• Türk-Müslüman düşmanlığıyla tanınmış Selanik Mebusu Yahudi Emanuel Karasu Efendi'den oluşuyordu.

Padişah hal' kararını tebliğe gelenlerin kimler olduğunu mabeyin başkatibi Cevad Beye sorup öğrenince; "Bir Türk padişahına, İslam halifesine hal' kararını bildirmek için bir Yahudi, bir Ermeni, bir Arnavut ve bir nankörden başkasını bulamadılar mı!" demekten kendini alamamıştır.

Heyet, Sultan'a: "Millet seni azletti" diyerek 32 sene, 7 ay, 27 gün süren saltanatının sona erdiğini bildirmişti.II.Abdulhamid ise "Hüküm Allah'ındır" sözleriyle, direnmeksizin durumu kabullendi. Kararın tebliğinden sonra artık Çırağan Sarayında oturmak istediğini söylemiş ancak bu arzusu kabul edilmeyerek kırk sekiz saat içinde maiyyetiyle beraber, İstanbul'dan uzaklaştırılarak Selanik'e gönderilmiştir.

Hareket Ordusu İstanbul önlerindeyken Abdülhamid Han; "Madem beni istemiyorlar saltanatı biraderime ferağ ederim, devleti o idare etsin. Fakat bir meclis mi, yoksa Dîvân-i Âli mi ne kurulursa kurulup, benim hadiseyle alakamın olup olmadığı tespit edilmelidir." demişti. Ancak Said Paşa; "Suçsuz çıkarsa halimiz nice olur?" diye resmî tahkikatın açılmasına mani oldu.

II.Abdülhamit ve ailesi Balkan Savaşlarına kadar Selanik'te Alatini Köşkü'nde gözaltında tutuldu. 1 Kasım 1912 tarihinde İstanbul'a getirilen Abdulhamid, 10 Şubat 1918 tarihinde vefat etti.

Eçmiyazin Katagikosu, Mısır'da bulunan Bogos Nubar Paşa'yı, yetkili temsilci olarak tayin etti.

Doğu vilayetlerinde ıslahat. Osmanlı İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu arasında imzalanan bu antlaşmayla Osmanlı Devleti doğudaki Ermeni illerinin yönetimini fiilen yabancı müfettişlerin idaresine bırakmıştır. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesinin ardından 31 Aralık 1914'te yayınlanan bir fermanla müfettişlikler lâğvedilmiştir.

Rusya, Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etti.

Ruslarla Doğu Anadolu'da sürdürülen savaşta, Ermeni çeteler, Rus ordusunun yanında yer aldı ve Osmanlı yönetimine karşı silahlı ayaklanma başlattı.

Ermeniler, sivil halkı hedef alan katliamlar yaptılar.

Yeniköy Mukavelesi ile doğudaki Ermeni illerinin yönetimini fiilen yabancı müfettişlerin idaresine bırakan uygulama, yayınlanan bir fermanla lağvedilmiştir.

Dahiliye Nezareti 14 vilayet ile 10 mutasarrıflığa, 24 Nisan 1915 tarihinde gönderdiği genelgede; Hınçak, Taşnak ve benzeri Ermeni komitelerinin kapatılması, belgelerine el konulması, liderleri ile zararlı faaliyetleri bilinen Ermenilerin tutuklanması ve bunlardan bulundukları yerlerde kalmaları sakıncalı görülenlerin uygun yerlerde toplanmaları talimatını verdi.

Bu genelgeye istinaden, İstanbul'da 235, diğer vilayetlerde de 321 olmak üzere toplam 556 komite mensubu terörist tutuklandı. Tutuklamalar sırasında herhangi bir çatışma ve ölüm olayı söz konusu olmadı.

Ancak Ermeni Diasporası, bu verileri inkar etmekte, tutuklananların sayısını onbinler olarak ifade etmekte ve ölümler olduğunu savunmaktadır. Ne var ki, iddialarına herhangi bir delil, dayanak, belge yada ispat getirememektedirler. Kendi iddiaları çürüyeceğinden, çeşitli ülke arşivlerinde ki tarihi vesikalarını da ortaya çıkarmamaktadırlar.

24 Nisan 1915 ile ilgili Ermenilerin asıl kuyruk acısı, Osmanlı aleyhinde eylemlerde bulunan Ermeni teröristlerin, tutuklanarak, topluca etkisiz hale getirilmiş olmasıdır.

Ermeniler, Van'da katliam yaptılar.

Van, Muş ve Bitlis, Rus güçleri ve Ermeniler tarafından işgal edildi.

Meclis-i Vükelâ, Ermenilerin Musul, Zor, Halep ve Suriye'nin bazı bölgelerine sevk edilmeleri kararını aldı.

Ermenilerin 25 gün süren Karahisar-ı Şarkî isyanında şehir yakıldı, 120 Müslüman öldürüldü.

Sevk edilen Ermenilerin iskân ve iaşelerinin teminiyle geride bıraktıkları mallarının koruma altına alınmasını içeren yönetmelik yayınlandı.

Ermenilerin başka vilayetlere sevki durduruldu.

Muş ve Bitlis'in, M.Kemal komutasında ki birlikler tarafından Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu.

M.Kemal bu bölgedeki görevinde, Tunceli ilini Rus kuvvetlere teslim etmek için çaba harcayan Karabulut Sulalesi ile de mücadele etmiştir. Bu sulaleden bir kişi daha sonra soyadını "Kılıçdaroğlu" olarak değiştirecek ve CHP'nin liderliğine gelecektir.

3 Ocak 1917 tarihinde Ardahan Arap Camii'nde 373 Müslüman-Türk, Ermeni çeteciler tarafından camiyle birlikte yakıldı.

Tarihte Cilovluk katliamı olarak anılan Güney Azerbaycan'daki soykırımda, Ermeni ve Nasturiler, 300 bin Azerbaycanlıyı katletti. Mart 1917'de başlayan ve tam 159 gün devam eden bu katliam, bugüne kadar çok aydınlatılamadı.

Birinci Dünya Savaşı başlarında Ruslar tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na karşı kışkırtılan ve Hakkâri yöresinde Marşimon adlı şahsın önderliğinde isyan başlatan Nasturiler, yenilgiye uğradıktan sonra, bölge halkının kendilerinden intikam alacağı korkusuyla, Rusya işgali altında olan Azerbaycan (özellikle İran Azerbaycan'ı) bölgesine göç etti. İran'ın kuzeybatısına yerleşen Cilovlar, aslında Nasturilerin bir koluydu.

Birinci Dünya Savaşı'na kadar şimdiki Türkiye'nin Hakkâri bölgesinde yaşayan Nasturiler, İran Azerbaycanlıları tarafından "Cilov" olarak adlandırıyor. Bu adlandırmanın sebebi ise onların Hakkâri bölgesindeki Cilov dağlarında (Türkçe Cilo) yaşamalarıydı. Nasturilerin Ermenilerle birlikte gerçekleştirdiği soykırım da Cilovluk katliamı olarak biliniyor.

Erzincan Mütarekesi, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti arasında imzalanan ve Kafkas Cephesindeki savaşları sona erdiren antlaşma. Bu antlaşmaya Ermeniler uymayıp, Osmanlı aleyhinde katliamlara başladı.

Azerbaycan-Ermenistan Savaşı, 1917'de Ekim Devrimi yani Bolşevik Devrimi'nden sonra başlamıştır. Çoğu saldırı düzenli ordu biçiminde olmadı. Daha sonra Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.

Ermeni komitacı Arşak, Bayburt'ta katliam yaptı.

Erzincan'ın işgalden kurtuluşu.

Trabzon'un Vakfıkebir ve Beşikdüzü ilçelerinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un Maçka ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Erzincan'ın Tercan ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un Akçaabat ve Tonya ilçelerinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Erzincan'ın Çayırlı ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Bayburt'un Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Bitlis'in Ahlat ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un ve Yomra İlçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Erzurum'un İspir ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un Araklı ve Sürmene ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un Çaykara ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Trabzon'un Of ilçesinden Rusya ve Ermenistan birliklerinin çekilişi

Ardahan'ın Hanak ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Rize'nin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Erzurum'un Aşkale ve Pazaryolu ilçelerinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

Erzurum'un işgalden kurtuluşu.

Erzurum'un Olur ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi

Ağrı'dan Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi

Van'ın Başkale ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi

Hakkari'den Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi

Ermeni komitacılar, Kars'ın doğusundaki Subatan köyünde 750 Müslümanı şehit etti.

Muş'tan Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi

Ermeni komitacılar, Kars'ta, aralarında çocukların da bulunduğu 60 Müslümanı katletti.

Birinci Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918 tarihinde, İtilâf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında, Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda bulunan Agamemnon zırhlısında imzalanan, Mondros Mütarekesi'nin hükümleri gereğince imparatorluk tarihe karışıyordu.

Türk ordusu derhal terhis ediliyor, silâh, cephane ve ulaşım yolları ile bütün haberleşme araçları, liman ve tersaneler galip devletlerin denetimine bırakılıyordu. Artık ülke yabancılar tarafından parçalanıp işgal edilmeye hazır durumda idi.

Nihayet, 13 Kasım 1918 tarihinde İtilâf Devletleri'nin savaş gemilerinden oluşan 55 parçalık bir filo Dolmabahçe önlerine demir atıyordu. Beyoğlu'na 3500 düşman askeri çıkmıştı. Müttefiklerden güç alan ve onlarla işbirliği yapan azınlıkların tutum ve davranışları da dayanılmaz hale gelmişti.

İttihat ve Terakki Partisi üyeleri gizlice yurdu terk ettiler. Talat Paşanın istifası üzerine iktidara geçen Ahmet İzzet Paşa hükümeti, İngilizler aracılığıyla Anlaşma (itilaf) devletlerinden barış istedi. Bahriye Nazırı Rauf Beyin başkanlığındaki Osmanlı kurulu ile Anlaşma devletleri adına İngiliz Amirali Caltrop , Limni Adasının Mondros limanında yapılan Mondros Ateşkes Antlaşması Mebusan Meclisi tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir.

İmzalanma nedenleri:
Almanya'nın yenilmesi, Alman desteği olmadan Osmanlı Devletinin savaşı sürdürecek gücünün olmaması.
Wilson İlkelerinin yayınlanması.
İngilizlerin hoşgörüsüyle daha sonra kârlı bir barış antlaşmasının imzalanacağının sanılması.

Mondros Ateşkesinin koşulları:
İstanbul ve Çanakkale Boğazları açılacak ve bu yerlerdeki askeri üsler İtilaf devletlerince işgal edilecektir.
Ordu terhis edilecek, orduya ait silahlar, taşıtlar, cephane ve donatım İtilaf devletlerine teslim edilecektir.
Donanma İtilaf devletlerinin gösterecekleri limanlarda göz altında tutulacaklardır.
Osmanlı Devleti müttefikleriyle olan bütün ilişkilerini kesecektir.
Toros tünelleri, İtilaf devletleri tarafından işgal edilecektir.
Bütün haberleşme, ulaşım araç ve gereçleri İtilaf devletlerinin denetimi altında bulundurulacaktır.
İtilaf devletleri, kendi güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecektir. (7.madde)
Anlaşma imzalandığında, Anadolu dışında bulunan Türk askerleri en yakın İtilaf devleti askeri birliklerine teslim olacaktır.
Vilayet-i Sitte denilen Doğu Anadolu'daki altı ilde (Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas ve Bitlis) karışıklık çıktığı takdirde İtilaf devletleri bu illerin herhangi bir bölümünü işgal edebileceklerdir.

Antlaşmanın Önemi:
Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
Kayıtsız şartsız teslim belgesi özelliği taşıyan bu antlaşma, Osmanlı ülkesinin bütünüyle işgal edilmesine elverişli ortam hazırlamaktaydı.
Boğazların işgali ile Anadolu ve Rumeli bağlantısı kesilecek İstanbul'un güvenliği de tehlikeye düşecekti. Osmanlı Devletinin boğazlar üzerindeki egemenliği sona ermiş oluyordu.
Ordunun büyük bir bölümü terhis edilip silahlarına el konulacaktı. Bu uygulama ile Osmanlı Devleti, savunma gücünden yoksun bırakılacaktı.
7.maddenin uygulanmasıyla, Wilson ilkelerine göre Türklerin denetiminde kalması gereken Anadolu toprakları da İtilaf devletleri tarafından işgal edilmiştir.
24.maddenin uygulanmaya çalışılması sonucunda doğudaki Ermeniler bağımsız bir devlet kurmak amacıyla ayaklanmışlardır.
Toros tünellerinin işgali, telgraf, telefon ve telsizin denetim altında tutulması ülkenin tümüne yönelik işgalin ilk işaretleridir.

Mondros Ateşkes Antlaşmasının Uygulanması
Kısa bir süre sonra;
İngilizler: Musul, Antep, Urfa, Maraş, Batum, Kars'ı işgal etmişler, Samsun ve Merzifon'a asker göndermişlerdir.
Fransızlar: Dörtyol, Mersin ve Adana yöreleri ile Afyon'u işgal ettiler.
İtalyanlar: Antalya, Bodrum, Kuşadası, Marmaris, Konya çevresine asker çıkarmışlardır.
13 Kasım 1918'de İtilaf devletleri gemileri İstanbul limanına demir attı. İstanbul fiilen işgal edildi.

Osmanlı İmparatorluğunun Paylaşılması Tasarıları
Antlaşma (itilaf) Devletleri Birinci Dünya Savaşı sırasında yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı İmparatorluğunu kağıt üzerinde paylaşmışlardır. Bundan dolayı Mondros Ateşkes antlaşmasının çok ağır koşullar taşıması bir rastlantı değildir.

İngiltere; Fransa ve Rusya kendi aralarında 1916 senesinde "Sykes Pykot Antlaşması"nı imzalamışlardır. Antlaşmaya göre;
İngiltere'ye; Ürdün ve Irak,
Fransa'ya Suriye, Kuzey Irak ve Mersin'den Mardin'e kadar uzanan iç bölgeler,
Rusya'ya; Boğazlar ve Doğu Anadolu verildi.

Ancak bu planda, Rusya'nın Birinci Dünya Savaşından çekilmesiyle değişiklik olmuştur. İtilaf Devletleri Boğazlarda uluslararası bir komisyon kurmayı, Doğu Anadolu'da ise kendilerine bağlı uydu bir Ermeni devleti yaşatmayı planlamışlardır.

Doğudan Ermenistan ve kuzeyden Gürcistan Cumhuriyetlerinin işgaline engel olmak üzere, "Wilson Prensiplerine" göre, 5 Kasım 1918'de Kepenkçi Emin Ağa ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere "Kars İslâm Şûrası" adıyla milli siyasi teşkilat kuruldu.

Türk Birlikleri Kars ve havalisinden çekildi.

Rusya'nın durumundan yararlanan emperyal güçler, Ermenistan'ın, Osmanlı devletinden bağımsızlığını ilan etmesini sağladılar. Ermenistan, kendilerini kullanan Batılı Devletlerin kışkırtmasıyla, Doğu Anadolu'dan Akdeniz'e kadar olan Anadolu topraklarında hak talep etmeye başladı.

Yerli Ermeni'lerden kurulu bir Fransız taburu Dörtyol'u işgal etti.

Kafkas Cephesi Osmanlı Orduları Komutanı Vehip Paşa, bölgede Ermeni mezaliminin önlenmesi için Rus Kafkas Ordular Grubu Komutanı Odişelidze'ye mektup gönderdi.

Dörtyol bölgesini işgal eden Fransız ve Ermeniler ile Kuvva-i Milliye kuvvetleri arasında çatışma oldu. On beş Fransız üniformalı asker öldürüldü.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası ilk defa, Mutedil Hürriyetperveran ve Ahrar fırkalarının bir araya gelmesiyle 21 Kasım 1911'de kuruldu.

Kurucuları arasında İsmail Hakkı Paşa, Arap milliyetçisi Abdülhamit Zehravi (ayrılıkçı eylemleri nedeniyle 1916'da idam edildi), Şeyhülislam Mustafa Sabri, Deli Fuat Paşa, Ermeni Dr. Dagavaryan, Dr. Rıza Nur, Miralay Sadık ve Damat Ferit Paşa gibi kişiler bulunuyordu.
Fırka'nın ilk genel başkanı Damat Ferit Paşa oldu. Onun sağlık sorunları sebebiyle fırka başkanlığından ayrılmasının ardından başkanlığa Fuat Paşa getirildi.

Fırkanın siyasi programı Teşebbüsü Şahsi Âdemi Merkeziyetçilik ilkelerine dayanıyordu.

İttihat ve Terakki'nin Babı Ali baskınıyla iktidarı ele geçirmesinin ardından adı Haziran 1913'te Mahmut Şevket Paşa'nın öldürülmesi olayına karıştı. Bu sebeple İttihat ve Terakki Fırkası'nın baskısıyla dağılan Hürriyet ve İtilaf Fırkası 10 Ocak 1919'da yeniden siyasi hayata geri döndü.

10 Ocak'ta ilk merkez yönetim kurulunu seçen fırkanın başkanı Nuri Paşa, yönetim kurulu üyeleri de Müşir Zeki Paşa, Abdülkadir, Zeynelabidin, Ali Kemal, Refik Halit (Karay) ve Rıza Tevfik (Bölükbaşı) gibi kişilerdi. İngiliz yanlısı bir politika benimseyen parti Anadolu'daki milli harekete karşı çıkıyordu. Çünkü parti üyeleri, milli hareketin İttihatçıların bir girişimi olduğunu düşünüyorlardı.

Bu parti üyelerinden Rıza Nur, Ahmet Ferit (Tek) gibi bazı kişiler 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılan Büyük Millet Meclisine katıldılar. Diğerleri milli mücadeleye muhalefete devam ettiler. Savaş sona erince parti üyelerinin çoğu yurt dışına kaçtı. Kalanlardan bir bölümü de 150'likler listesine girerek Türk vatandaşlığından çıkarıldı ve yurt dışına sürgüne gönderildi.

Partinin bu ikinci kuruluşunda görev alan Nakşibendi Şeyhi Konyalı Zeynelabidin kendi memleketi olan Konya'nın Bozkır ilçesinde çıkan isyanlarında önemli bir rol oynadı.

Dr. Rıza Tevfik Sevr Anlaşmasını imzalayanlar arasındaydı. Ali Kemal ise Birinci Damat Ferit Paşa hükümetinde önce eğitim bakanı, sonra da içişleri bakanı olarak görev aldı. Mustafa Kemal Paşa'yı tutuklatmak için Sivas Kongresi sonuna kadar büyük bir çaba gösterdi. Bundan sonra görevinden ayrıldı ancak gazeteci olarak milli mücadele aleyhtarı faaliyetlerine devam etti.

Ali Kemal 10 Kasım 1922'de yargılanmak üzere Ankara'ya götürülürken Adapazarı'nda Nurettin Paşa ile görüştü. Görüşmeden çıkarken kendisini bekleyen kalabalık tarafından linç edildi.
Yurt dışına kaçan veya sürgün edilen diğer Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları ise 1938'de çıkan bir af yasasıyla ülkeye geri döndüler.

17 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katıldı ve kongrede Kars Millî İslâm Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi olarak değiştirildi. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey tekrar seçildi.

Bu geçici hükumet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurdu.

Mart 1919'da Gürcü ve Ermeni kuvvetlerinin saldırılarını bu hükümet kuvvetleri geri püskürttü.

Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919 - 21 Ocak 1920)

Toplanma amacı: İtilaf Devletleri, I.Dünya Savaşından yenik ayrılan devletlerle yapacakları antlaşmaların esaslarını saptamak amacıyla toplanmışlardır. 32 devletin temsilcileri katılmıştır. Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan'la imzalanacak barış antlaşmaları hazırlanmıştır.

Konferans sürerken İngiltere, Batı Anadolu'daki müslümanların, hıristiyanları katletmek üzere olduklarını ileri sürmüş ve Rumların sayıca fazla olduklarını bahane ederek Amerikan delegelerini etkilemiş Anadolu'nun paylaşılmasına Yunanistan'ı da ortak etmiştir.

Bunun nedenleri:
1-İngiltere'nin Doğu Akdeniz'deki çıkarlarını sürdürmek istemesi
2-Batı Anadolu'da çıkarları bulunan İngilizlerin İtalya'ya güvenememesi, İtalya gibi güçlü bir devlet yerine kukla Yunanistan'ı tercih etmesi
3-Yunanlıların, Ege bölgesinin kendilerine ait olduğu ve bu bölgede nüfus yoğunluğuna sahip oldukları şeklinde propaganda yapmaları

Yukarıda sıralanan nedenler İtalya'nın İtilaf Devletleri'nden kopma sürecini başlattı.

Azınlıkların Çalışmaları:
Anlaşma Devletleri'nin işgalleri Rum ve Ermeni azınlıkları da harekete geçirdi. Anlaşma Devletleri kendi işgallerini nasıl Mondros Ateşkes Antlaşmasına dayandırıyorlarsa; Rum ve Ermeni azınlıklar da Türk yurdundan pay istemek için Wilson ilkelerini kendilerine dayanak aldılar.

Wilson İlkeleri:
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Wilson, savaşa girerken bir bildiri yayınlamıştı. Bu bildiri ile İttifak (Bağdaşma) devletlerine güvenceler vererek savaşın bir an önce bitmesi için bazı temel ilkeler belirleniyordu. Bu ilkelere göre;
1-Savaş sonunda, yenenler yenilenlerden toprak almayacaklar.
2-Yenenler yenilenlerden savaş tazminatı istemeyecekler
3-Anlaşmazlıkları barış yoluyla çözümlemek için uluslararası bir örgüt oluşturulacak
4-Devletler arasında gizli antlaşmalar yapılmayacak
5-Osmanlı Devleti ile ilgili maddesine göre;

Osmanlı İmparatorluğunun Türk bölgelerine kesin egemenlik tanınmalıdır. Ancak, Türk egemenliğinde yaşayan başka uluslara da kendi kendini yönetme hakkı verilmelidir.
Boğazlar her devlete açık olmalıdır.

Wilson ilkeleri, Osmanlı Devletinin durumunu belirlemek için nüfus ölçüsünü ortaya atmıştır. İşte Rum ve Ermeni azınlıklar bu ölçüyü kendi çıkarlarına yorumlayarak çalışmalara giriştiler. Hiçbir ilde Rumlar ve Ermeniler çoğunluk oluşturmadıkları halde belli bölgelerde "çoğunluktayız" savlarıyla ortaya çıktılar.

Ermenilerin İngiliz desteği ile saldırdığı ve Türkleri acımasızca öldürdüğü Kars'ta, İngilizler, 13 Nisan 1919 günü parlamento konağını basıp, Cumhurbaşkanı İbrahim Bey de içinde olmak üzere hükümetten 13 kişiyi Malta'ya sürdüler ve hükümeti dağıttılar. Buna rağmen sancak ve kazaların Milli Şura kuvvetleri, Ermenilerle çarpışmaya devam ettiler.

İngilizler, Kars'ın yönetimini Ermenilere devretti.

Diyarbakır'da, İzmir'in işgalini ve Doğu'da bir Ermeni devleti kurulması tasarısını protesto mitingi düzenlendi.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti teşkil edildiğine dair beyanname, Mustafa Kemal Paşa'nın imzasıyla Sivas Vilayeti'ne verildi.

Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Hey'et-i Temsîliyyesi, cemiyetin en yüksek idare organı ve çeşitli yerlerde kurulmuş olan müdâfaa-i hukuk ve redd-i ilhak cemiyetleri de bunun birer şubesi sayıldılar.

Ana amacı Osmanlı Devleti'nin dağılma tehlikesine karşı "İslâm halifeliği ve Osmanlı saltanatının varlığını korumak" (Nizamnâme, md. 3) olan Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Sivas Kongresi'nde tesbit edilen nizamnâmesine göre;

--- Hey'et-i Temsîliyye vatanın bütününü temsil edecek (md. 7/VII), eğer Osmanlı hükümeti İtilâf devletlerinin baskısıyla anayurdun bir parçasını bırakmak zorunda kalacak olursa,
--- Temsil Heyeti mukaddes halifelikle Osmanlı saltanatına olan bağlılığını sürdürerek vatanı Rum ve Ermeni ayakları altında çiğnetmemek için derhal geçici bir yönetim kuracak,
--- kongrenin aldığı kararları Türk milletine, İstanbul hükümetine ve yabancı devletlere duyuracaktı.

Bu şekilde Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti, vatanın bütünü adına konuşmak ve iş görmek yetkisine sahip meşrû ve millî bir teşkilât haline geldi.

Ankara Hariciye Vekâleti, Taşnak Ermeni Hükümeti'ne Oltu'nun acele boşaltılmasını hakkında ültimatom gönderdi.

Ankara Hariciye Vekâleti, Taşnak Ermeni Hükümeti'ne doğudaki katliamları protesto eden ültimatom çekti.

Bir Ermeni Alayı, Adana'ya girdi.

İntikam Alayı Ayaklanması, Fransızların desteğiyle 10 Temmuz 1920'de Adana'ya giren Ermeni İntikam Alayı'nın ayrıca doğu illeri sınırında bulunan diğer Ermenilerin ayaklanma, kışkırtma ve savaş açma şeklindeki baskılarıdır. İsyan, Güney Cephesi komutanı Albay Kılıç Ali Bey'e bağlı birliklerce bastırıldı.

Doğu cephesinde Ermeniler, Dehne Boğazı'nı ele geçirdi.

Osmanlı Devleti'ne, Fransa'nın Sevres kentinde yapılan görüşmelerde, işgal koşullarını kalıcı kılan ve topraklarının paylaşımına izin veren teslimiyet antlaşması dayatıldı. Bu anlaşma ile, işgal devletleri, Osmanlı topraklarını diledikleri gibi paylaşacak, Doğu Anadolu'da bağımsız bir Kürdistan ile bağımsız bir Ermenistan kurulacaktı. Ancak anlaşma imza ve uygulamaya giremedi. Ankara Hükümeti bu anlaşmayı görüşen Sadrazam Damat Ferid Paşa başkanlığındaki temsilcileri "Vatan Haini" ilan etti.

Doğu Cephesi'nde Ermeniler, Bardız ve Kötek'te saldırıya geçti.

Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Mondros Mütarekesi kararı gereği boşaltılan Kars, Artvin ve Ardahan'ın tekrar geri alınması için Ermenilere savaş açtı.

15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir komutasındaki Türk Birlikleri, 28 Eylül 1920 günü taarruza geçerek;
29 Eylül 1920 günü Sarıkamış'ı,
30 Ekim 1920 günü Kars'ı,
7 Kasım 1920 günü Gümrü'yü geri aldı.

Türk Ordusu karşısında tutunamayan Ermeniler, barış istemek zorunda kaldılar.

Doğu Cephesindeki milli kuvvetler, Ermenileri yenerek Dahne sırtlarına çıktı.

Ermeniler, TBMM'nin kendilerine bildirdiği mütareke koşullarını kabul edeceklerini açıkladılar.

Türkiye ile Ermenistan arasında Gümrü Antlaşması imzalandı. Kars, Ermenistan'dan alındı.

Gümüşhane'nin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu

İttihat Terakki'nin önde gelen liderlerinden eski sadrazam Talat Paşa Berlin'de bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan İçişleri Bakanı Cevanşir Han'ı, Tepebaşı'ndaki Pera Palas Oteli önünde öldürdü.

Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin TBMM devleti ile yaptığı Kars Antlaşması Transkafkasya'da düzeni ve otoriteyi sağlamıştır. Sovyetler Birliği Ermeniler ve Azeriler üzerindeki otoritesini güçlendirmiştir. Bu anlaşma ile Nahcivan özerk bölge oldu. Misak-ı Milli'den de ilk ödün verildi ve Batum bırakıldı. Doğu Cephesi'nde Kurtuluş Savaşı bu antlaşma ile sona erdi.

Ermeniler konusunda Rusya ile Yeniköy Mukavelesini imzalayan eski sadrazam Mısırlı Sait Halim Paşa, Roma'da bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

İttihat Terakki önderlerinden Cemal Paşa bir Ermeni komitacı tarafından öldürüldü.

Ermenistan, Erivan'da Kars antlaşması onayladı.

İzmir'de, Ermeni mahallesinde, 17 Eylül'e kadar sürecek olan İzmir Yangını başladı. Bu yangını Yunanlılar mı yoksa Ermeniler mi çıkardı, hala tartışma konusudur.

Ermeni asıllı Münib Boya, Van Milletvekili olarak TBMM'ne girdi.

Lozan Barış Antlaşması'nın imzalanmasıyla Türkiye'deki gayrimüslimlere (Ermeniler) azınlık hakları tanındı.

ABD Sentosu, 1923 de imzalanan Lozan Antlaşmasını, kapitülasyonları ve sözde Ermeni soykırımını tanımadığı gerekçesi ile reddetti. Ayrıca aynı nedenle Türk ürünlerine ambargo uygulanmasına karar verdi.

Bu karar neticesinde, ekonomisi özellikle ABD'ye tarım ürünleri ihraç etmekle ayakta duran Türkiye, ciddi bir buhrana girdi.

ABD ile Türkiye arasında, Amerikan vatandaşı Ermenilerin Türkiye'deki mallarının tazmini ile ilgili anlaşma yapıldı.

Sözde 1915 olaylarının 50. yıldönümü münasebetiyle Erivan'da gösteri düzenlendi.

Brezilya'nın Sao Paulo kentinde, Ermeniler tarafından Türkiye aleyhine gösteri düzenlendi.

Sovyet Ermenistan Cumhuriyeti'nin başkenti Erivan'da Ermeni sözde "soykırım" anıtı dikildi.

Londra'da, Türk Elçiliği önünde Ermeniler tarafından gösteri yürüyüşü tertip edildi.

Kadıköy'de, Bahaettin Dedeşan adlı bir ülkücü, Hayko Gulis adlı bir Ermeni tarafından öldürüldü.

Los Angeles Başkonsolosu Mehmet Baydar ve Konsolos Bahadır Demir, 78 yaşındaki Amerikan uyruklu Ermeni Gurgen (Karakin) Yanikiyan tarafından öldürüldü. Yanikiyan, Baydar ve Demir'i Türk-Ermeni dostluğunu geliştirme bahanesiyle kendi evine yemeğe çağırmıştı.

Türkçesi "Ermenistan'ın Özgürlüğü İçin Gizli Ermeni Ordusu" anlamına gelen ve İngilizcesi "Armenian secret army for the liberation of Armenia" olan ASALA örgütü, 1975-1985 tarihleri arasında faaliyet gösterdi. Örgüt 1915 yılında yapıldığı iddia edilen "sözde Ermeni Soykırımını" kabul ettirmek ve Türkiye'nin doğusundaki Van, Kars, Ardahan, Erzurum illeri ile Sovyet Ermenistan'ı kapsayan bağımsız bir Ermenistan kurmak amacıyla birçok kanlı eylemde bulunmuştur.

1975 yılında Lübnan, Beyrut'ta kurulduğu değerlendirilmektedir. Ermeni terörist örgüt, 10 yıl içinde toplam 21 ülkede 110 silahlı ve kanlı eylem yapmıştır ve 42 Türk diplomatın failleridir. Eylemleri ve suikastleri sonucu 46 kişi ölmüş, 299 kişi ise yaralanmıştır.

Fransa ve Yunanistan ASALA örgütüne yardım ve yataklı etmiştir. ASALA yaptığı bir açıklamada PKK ile işbirliği yapacaklarını ilan etmiştir.

Militanlarının Milli İstihbarat Teşkilatı tarafından imha edilmesi ve kurucularından olan Agop Agopyan'ın arabasına bomba konulup öldürülmesi gibi nedenlerle etkisini kaybetmiş ve PKK örgütüne temel yapı olmuştur.

Türkiye'nin Paris Büyükelçisi İsmail Erez ve makam şoförü Talip Yener büyükelçilik yakınlarında pusuya düşürülerek öldürüldü.

Türkiye'nin Avusturya Büyükelçisi olarak görev yaptığı Viyana'da, Ermenistan'ın Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu (ASALA) mensubu teröristler tarafından düzenlenen suikast sonucu yaşamını yitirdi.
Tunalıgil, şehit edilen ilk Büyükelçimizdir.

Türkiye'nin Beyrut Büyükelçiliği Başkatibi Oktar Cirit, bir salonda otururken Ermeni terörizminin kurbanı oldu. Saldırıyı ASALA üstlendi.

Türkiye'nin Vatikan Büyükelçisi Taha Carım, büyükelçilik ikametgahının önünde iki örgüt militanı tarafından çapraz ateşle öldürüldü.

Türkiye'nin Madrid Büyükelçisi Zeki Kuneralp'in makam aracına 3 terörist tarafından ateş açılması ile eşi Necla Kuneralp ve emekli büyükelçi Beşir Balcıoğlu hayatlarını kaybettiler. Bu olayda makam şoförü İspanyol Antonyo Torres de kurşunların hedefi oldu.

PKK, Türkçe tam adı ile Kürdistan İşçi Partisi, Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Irak'ın kuzeyi, Suriye'nin kuzeydoğusu ve İran'ın kuzeybatısını kapsayan bölgede devlet kurmayı amaçlayan ve bu amaçla söz konusu toprakların Türkiye sınırları dahilinde kalan kısmına sahip olabilmek için silahlı eylemler düzenleyen Ermeni kökenli terör örgütü kuruluşunu ilan etti.

Türkiye'nin Lahey Büyükelçisi Özdemir Benler'in oğlu Ahmet Benler, silahlı saldırı sonucu katledildi.

Türkiye'nin Paris Turizm Müşaviri Yılmaz Çolpan bir saldırı sonucu öldürüldü.

Türkiye'nin Vatikan Büyükelçisi Vecdi Türel'in makam aracı kurşun yağmuruna tutuldu. Türel ve koruma görevlisi Tahsin Güvenç saldırıdan yaralı olarak kurtuldular.

Türkiye'nin Atina Büyükelçisi idari Ataşesi Galip Özmen ile 14 yaşındaki kızı Neslihan Özmen, bir silahlı saldırıya kurban gitti. Galip Özmen'in eşi Sevil Özmen ve oğulları Kaan Özmen olaydan yaralı olarak kurtuldular.

Türkiye'nin Paris Büyükelçiliği basın danışmanı Selçuk Bakkalbaşı, uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti.

Türkiye‘nin Avustralya Başkonsolosu Şarık Arıyak ile koruma görevlisi Engin Sevet ASALA tarafından katledildi.

Türkiye'nin Paris Büyükelçiliği çalışma Ataşesi Reşat Moralı ile din görevlisi Tecelli Arı, çalışma Ataşeliği önünde silahlı saldırıya uğradı. Moralı saldırı sırasında hayatını kaybetti, din görevlisi Arı ise ağır yaralı olarak kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti. Saldırıyı Ermeni ASALA örgütü üstlendi.

Türkiye'nin Kopenhag çalışma Ataşesi Cavit Demir, oturduğu apartman asansöründe uğradığı silahlı saldırıdan yaralı olarak kurtuldu.

Türkiye'nin Cenevre Başkonsolosluğu sözleşmeli sekreteri Mehmet Savaş Tergüz, uğradığı saldırı sonucu hayatını kaybetti. Saldırıyı ASALA örgütü üstlendi. Olaydan sonra yakalanan Lübnan asıllı Mardinos Camgozyan 15 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı.

Türkiye'nin Paris Başkonsolosluğu ile kültür Ataşeliği'nin bulunduğu binayı işgal eden 4 örgüt üyesi, 56 Türk görevli ve vatandaşı rehin aldı. Teröristler, kendilerine müdahale etmek isteyen güvenlik görevlisi Cemal Özen'i öldürdüler. Başkonsolos Kaya İnal'ı yaraladılar. Olayı ASALA üstlendi. Saldırıyı gerçekleştiren militan 4 saldırgan Vasken Sakosesliyan, Kevork Abraham Gözliyan, Aram Avedis Basmacyan ve Agop Abraham Turfanyan 31 Ocak 1984'te Fransa'da 7'şer sene hapis cezasına çarptırıldı. Mahkemenin sonucu Türkiye'de tepkiyle karşılandı.

Türkiye'nin Roma Büyükelçiliği ikinci katibi Gökberk Ergenekon yolda yürürken uğradığı saldırıdan hafif yaralarla kurtuldu.

Avrupa'da bulunan "Ermeni Öğrenciler Birliği" ile "'Kürt Öğrenci Derneği", Londra'da ortak bildiri yayınladılar.

Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Kemal Arıkan öldürüldü. Arıkan'ın katili Taşnak militanı Hampig Sasunyan, müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

Türkiye'nin Ottowa Büyükelçiliği Ticaret Müşaviri Kani Güngör, uğradığı silahlı saldırı yaralandı.

Türkiye'nin Boston Fahri Başkonsolosu Orhan Gündüz, uğradığı silahlı saldırıda hayatını kaybetti.

Türkiye'nin Lizbon Büyükelçiliği idari Ataşesi Erkut Akbay otomobilinde uğradığı silahlı saldırıda öldürüldü; eşi Nadide Akbay yaralı olarak kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti.

Türkiye'nin Rotterdam Başkonsolosu Kemal Demirer'e konutu önünde yapılan silahlı saldırıdan yara almadan kurtulurken, saldırgan yaralı olarak yakalandı.

2 ASALA örgüt üyesi Ankara Esenboğa Havalimanında düzenlediği silahlı baskında 8 kişi öldü, 72 kişi yaralandı. Bu eylem ASALA'nın Türkiye'deki ilk eylemi oldu. 10 Ağustos 1982 günü, Artin Penik adlı Ermeni, Esenboğa katliamından duyduğu üzüntüyü dile getirerek, kendini yakmak suretiyle Ermeni terörünü lânetledi.

Türkiye'nin Ottowa Büyükelçiliği Askeri Ataşesi Atilla Altıkat silahlı saldırı sonucu öldü.

Türkiye'nin Burgaz Başkonsolosluğu idari Ataşesi Bora Süelkan öldürüldü.

Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Galip Balkara'ya 2 örgüt üyesi tarafından silahlı saldırı düzenlendi. Olayda ağır yaralanan Balkar, 11 Martta hayatını kaybetti. Olayda bir Yugoslav öğrenci de öldü. Saldırıyı yapan Kirkor Levonyon ile Raffi Aleksandr olaydan tam bir yıl sonra 9 Mart 1984'de 20'şer yıl ağır hapis cezasına çarptırıldılar.

Ermeni Terör Örgütü ASALA, 15 Temmuz 1983'te, Fransa'da, THY'nin Paris Orly Havalimanı'ndaki bürosu önünde bomba patlattı. Olayda, 2'si Türk, 4'ü Fransız, 1'i Amerikalı, 1'ide İsveçli olmak üzere 8 kişi öldü. 28'i Türk, 56 kişi de yaralandı. Bu olay tarihe "Orly Katliamı" olarak geçti.

İstanbul Kapalıçarşı'da bir Ermeni terörist tarafından halkın üzerine ateş açıldı. Olayda 2 kişi hayatını kaybetti ve 21 kişide yaralandı. Saldırgan olay yerinde öldürüldü.

Türkiye'nin Brüksel Büyükelçiliği idari Ataşesi Dursun Aksoy silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti.

Türkiye'nin Lizbon Büyükelçiliği 5 örgüt üyesi tarafından basıldı ve büyükelçilik müsteşarı Yurtsev Mıhçıoğlu'nun eşi Cahide Mıhçıoğlu hayatını kaybetti. Portekiz polisi, düzenlediği operasyonla rehineleri kurtardı, 5 terörist operasyon sonucu ölü ele geçirildi. Saldırıyı "Ermeni Devrimci Ordusu" adlı örgüt üstlendi. Örgüt, üyelerinin öldürülmesi nedeniyle Portekiz Başbakanı Mario Soarez'i ölümle tehdit etti.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavir Yardımcısı Işıl Ünel'in otomobiline bomba yerleştirmeye çalışan terörist bombanın elinde patlaması sonucu öldü.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği Başkatibi Hasan Servet Öktem ve Büyükelçi Ataşesi Yardımcısı İsmail Pamukçu, evlerinin önünde uğradıkları silahlı saldırıda yaralandılar.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği sekreteri Şadiye Yönder'in eşi, İran ile Türkiye arasındaki ticaret yapan işadamı Işık Yönder bir ASALA militanı tarafından öldürüldü.

Türkiye'nin Viyana Büyükelçiliği çalışma Ataşesi Erdoğan Özen, otomobiline yerleştirilen bombanın patlaması sonucu hayatını kaybetti. Ermeni devrimci ordusu adlı örgüt eylemi üstlendi.

Türkiye'nin BM temsilciliğinde görevli Enver Ergun, aracına yerleştirilen bombanın patlaması sonucu yaşamını yitirdi. Bu olayı yine "Ermeni Devrimci Ordusu" adlı örgüt üstlendi.

"Ermeni Sorununun Siyasi Çözümü Üzerine Karar" Avrupa Parlamentosu'nda kabul edildi.

Sovyetlerin Bakü baskını. Ermenistan'ın Karabağ'ı işgal kararı alması üzerine protesto eylemleri düzenlenen Azerbaycan'da... Sovyetler, 26 bin kişilik ordu ve zırhlı araçlarla, Bakü ve diğer illerde kadın ve çocuk ayrımı yapmadan insanları katletti.

Ermeni Diasporasının, sözde "1915 soykırım savlarını" ABD başkanının bir deklarasyonu ile tescil ettirme önerileri Senato'da reddediidi.

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti.

Yukarı Karabağ bölgesinin bir kasabası olan "Hocalı", 936 kilometre karelik alanı ve 11.356 kişilik nüfusu ile ufak bir yerleşim yeri olmasına rağmen bölgede bulunan tek hava alanına sahip olması nedeniyle stratejik olarak çok önemli bir konumdaydı.

Bölge 1991 yılının Ekim ayından itibaren abluka altına alınarak Ermeni Devlet Kuvvetleri tarafından bombalandı. 1992 yılının Ocak ayında ise bölgede uçan helikopterin düşürülmesi 20 Rus ve Kazak uzmanın ölmesi ile sonuçlanınca Hocalıya 6 aydan fazla sürecek bir gaz ve elektrik kesintisi uygulandı. Bölgede bulunan Rus 366. Zırhlı Alayının ağır silahlarıyla bombardıman yapıldı.

1992 yılının 25 Şubatını 26 Şubata bağlayan gece Ermeni milisleri ve askerleri giriş ve çıkışlarını tuttukları Hocalı köyüne girdiklerinde savunmasızca saklanan veya dağlara kaçan insanların üzerine kurşun yağdırmaya başladılar. Katliam bittiğinde geride 83'ü çocuk, 106'sı kadın olmak üzere toplam 613 kişinin cansız bedeni vardı.

Yapılan katliama bütün İnsan Hakları savunucusu olduklarını iddia eden devletler sustu. Katliam sonrası 1275 Azeri Türk rehin alındı. Bu esirlerden 150'sinin akıbeti halen bilinmemektedir.

Azerbaycan'ın Karadağ bölgesi Ermeniler tarafından işgal edildi.

Fransa Parlamentosu, "Fransa 1915 Ermeni soykırımını açıkça tanır" cümlesinden ibaret tek maddelik yasayı kabul etti.

Türk-Ermeni Barış/Barışma Komisyonu (TEBK) Cenevre'de kuruldu.

ABD Başkanı Obama'nın Erivan'a atadığı Büyükelçi John Heffern, Senato mülakatında, Demokrat Partili Senatör Robert Menendez'in tüm baskılarına rağmen 1915 olaylarını "soykırım" olarak adlandırmayı reddetti.

Türk-Ermeni Barışma Komisyonu'nun Ermeni üyeleri ortak bir açıklama yaparak komisyondan çekildiklerini açıkladılar.

İsrail'in Erivan Büyükelçisi Bayan Rivka Cohen, 1915 olaylarının soykırım olarak kabul edilemeyeceğini söyledi.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul'da Yedikule Sırp Pırgiç Hastanesi'nde Ermeni müzesini açtı.

Başbakan Erdoğan Ermeni iddialarına cevap verdi ve "Tehciri, bir soykırım olarak kabul edemeyiz" dedi.

Türkiye Ermenileri Patrikliği, ABD'deki bir toplantıda Atatürk için "kasap" diyen Papaz Kalayjian'ı kınadı.

ABD'deki Ermeni lobisi, Amerikan Kongresinde "soykırım"ı anma toplantısı düzenledi.

Ermenistan Başbakanı Andranik Markaryan, Türkiye-Ermenistan sınırının bu yıl sonuna kadar açılabileceğini söyledi.

Ankara Ticaret Odası tarafından hazırlatılan ve Türk-Ermeni ilişkilerini anlatan "Sarı Gelin" adlı belgesel ile Türkiye'nin tanıtım görüntülerinin bulunduğu CD, Time dergisi aracılığı ile Avrupa'da 494.000 aboneye ulaştırıldı.

Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, hükümetin, Ermeni iddialarıyla mücadeleyi en önemli önceliklerden biri olarak gördüğünü bildirerek, soykırım iddialarını siyasi gündemlerine taşıyan ülkeleri uyardı.

Fransa Parlamentosu 19 oya karşılık 106 oyla soykırım yasasını kabul etti.

Türkiye'de gazetecilik yapan ve Ermeni asıllı olan Hrant Dink, 19 Ocak 2007 yılında Genel Yayın Yönetmeni olduğu Agos Gazetesinin önünde uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti.

Eylemin FETÖ terör örgütü tarafından planlandığına dair çok sayıda kanıta ulaşıldı.

Türk siyasetçi Doğu Perinçek'e, "Soykırım emperyalist bir yalandır!" dediği için İsviçre mahkemelerince 90 gün hapis cezası verildi.

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilen Akdamar Kilisesi açıldı.

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, milli takımın Ermenistan ile yapacağı maç için Erivan'a gitti.

Türkiye ile Ermenistan arasında diplomatik ilişkileri kuran, ayrıca iki ülkenin işbirliği alanlarını ve bu işbirliğini gerçekleştirmek için gerekli örgütlenmeyi saptayan iki protokol imzalandı.

Ermenistan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan, Ermenistan'ın, protokollerin onaylanması işlemlerini askıya aldığını açıkladı.

Fransa Senatosu, Ermeni soykırımının inkârına bir yıl hapis ve 45.000 Euro para cezasını öngören tasarıyı 74 oya karşılık 196 oy ile reddetti.

Fransa'da Ermeni soykırımını inkâr edenlerin cezalandırılması hakkındaki kanun tasarısı kabul edildi.

Fransa Anayasa Konseyi, Ermeni soykırımını inkâr edenlerin cezalandırılması hakkındaki kanunu Fransız Anayasası'na aykırı bularak iptal etti.

Başbakan Erdoğan, Bakü'de Türkiye-Azerbaycan Stratejik İşbirliği Konseyi Toplantısında gazetecilerin bir sorusuna cevaben, Dağlık Karabağ sorununa çözüm yolları bulunmadığı sürece Türkiye'nin sınırını açmasının söz konusu olmadığını, ayrıca işgal altında olan yerlerden Ermenilerin çekilmesi gerektiğini söyledi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Doğu Perinçek'in ifade özgürlüğünün İsviçre tarafından ihlal edildiğine hükmetti.

Yedikule Surp Pırgiç Hastanesi Vakfı'na ait olan ve 1964'te el konulan Zeytinburnu Kazlıçeşme'deki 42.259 metrekarelik arazi vakfa iade edildi.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 1915'te ölen Ermeniler için taziye mesajı yayınladı.

İstanbul Üniversitesi'ndeki sempozyumda konuşan Patrik Vekili Aram Ateşyan, 1915 olaylarında dış güçlerin etkisinin dikkate alınması gerektiğini söyledi.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 24 Nisan'ı "Ermeni Soykırımını Anma Günü" olarak ilan etti.

Fransa Ermeni Organizasyonları Koordinasyon Konseyi'nin senelik yemek davetine katılan Macron, seçim kampanyasında vaat ettiği gibi Fransız takvimine "Ermeni Soykırımını Anma Günü"nü ekleyeceğini açıkladı.

Fransa'nın, Suriye'de terör devleti kurulması ve Libya'nın sömürgeleştirilmesi projelerinde, Türkiye ile karşı karşıya kaldığı biliniyor.

Tarihi kara lekelerle dolu olan barbar Avrupa ülkelerinden olan İtalya'nın meclisi, 1915 olaylarıyla ilgili "sözde Ermeni soykırımı" iddialarını içeren bir önergeyi kabul etti.

İtalya'daki koalisyon hükümetinden "sözde Ermeni soykırımını resmi olarak tanıması ve bunu uluslararası alanda savunmasını" isteyen önerge, 43 çekimsere karşı 382 evet oyuyla kabul edildi. Karşı oyun çıkmadığı önergeye sadece muhalefetteki sağ görüşlü Forza İtalia partisinin milletvekilleri çekimser oy verdi.

Hıristiyanlığın, küçük zümrelerin çıkarlarına alet edilmesine yol açan zihniyetin sahibi, yine küresel emperyalimzle ve sömürgecilerle birlikte durdu.

29 Ekim'de ABD Temsilciler Meclisi, 1915 olaylarını "soykırım" olarak tanıyan karar tasarısını kabul etti. 12 Aralık'ta ABD Senatosu tasarıyı kabul etti.

13 Aralık'ta ise Trump yönetimi, 'bizim pozisyonumuz değişmedi' açıklamasında bulundu. Trump, 1915 olayları için 'soykırım' ifadesini kullanmayarak 'büyük felaket' ifadesini kullanmıştı.

27 Eylül 2020'de Ermenistan'ın başlattığı çatışmaların ardından Azerbaycan ordusu, Şuşa'yı 8 Kasım 2020'de işgalden kurtardı. Şuşa'nın kurtuluş günü olan 8 Kasım, "Zafer Günü" ilan edildi. 10 Kasım günü Ermenistan, Rusya ve Azerbaycan ortak bir bildiri yayınlayarak, Ermenistan yenilgisi ilan edildi.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Joe Biden, 1915 olaylarını ilk kez 'Ermeni Soykırımı' olarak tanımladı.